Η (έκτη) ανανέωση ύλης της ιστοσελίδας ολοκληρώθηκε στις 30 Γενάρη 2011. Η επόμενη ανανέωση θα γίνει στις 30 Απρίλη.
Το συνολικό περιεχόμενο της ιστοσελίδας υπόκειται σε πνευματικά δικαιώματα και προστατεύεται από τους Νόμους.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΚΙΡΑΚΗΣ
Τα ποιήματα του Λαού
(μικρές ραψωδίες)
Ι
Τα καρφιά καθηλώθηκαν
απ’ το σταυρό. Τα ζυμώνουν
πλέον μέσα στο ψωμί με σιδερένιες
παλάμες. Κι είναι τα ρινίσματα
που δακρύζουν μες την ψυχή σου
σαν ισπανικές ραψωδίες κι εσύ
συνεχίζεις να ονειρεύεσαι σε πλατείες
τόσο απελπιστικά επίπεδες.
ΙΙ
Με ονόμαζαν Bread στις πολιτείες
της Ανατολής. Κι έτρεφα το Λαό μου
με τσαμπιά από ήρεμα σταφύλια
σα νιογέννητο μωρό από αγνό γάλα.
Ο Λαός μου είναι ο Αγαπητός μου.
Είναι ο ιππότης της χαμένης μορφής,
τυλιγμένος σε ασφυχτικό σελοφάν
για να εκκολαφθεί σε μια κρύα θάλασσα.
Οι πληγές του τυπώθηκαν πάνω
στα οδοστρώματα. Κοιμούνται μέσα
στα λασπόνερα και στο πετρέλαιο
διαλέγοντας πέτρινα προσκέφαλα.
Ο Λαός μου εκκρεμεί σ’ έναν τόπο
πλάνητα. Στο Ακάθιστο χέρι του
Εφτάφωτες Λυχνίες που δεν άναψαν
και δάκρυα γεμάτα ρωγμές.
Αναζητάει μιαν ανοιχτή πύλη
στον ορίζοντα των λόφων, μια
«Κυριακή λειτουργία» ζωντανή
και παρούσα. Μιαν ατραπό, για να
μη λησμονιέται ακυβέρνητος στη
μέση μιας αναπαμένης Άνοιξης.
Το δέντρο του Λαού μου βύθισε
τα φύλλα του στο χώμα και τούτος
ο τόπος είναι όλος από σύννεφο.
Με ονομάζουν ακόμα Μπρεντ,
Μιενπάο, Παν, Χλιεπ, Ελ Χουκς,
Μπζέροντ, Μπρα, Ρότι, Αράν,
Μκάτε, Λέιπα, Μανρό, Ραγκίφ…
…κι έχετε μόνο τη μεταμφίεσή μου.
Όταν περάσει η ποινή μου θα κάνω
πάλι κάτι μεγάλο. Θα ταξιδέψω
για την Ανατολή…
(μέρα προσωπικής σκέψης, Πρωτοχρονιά 2011)
*
ΗΡΩ ΝΙΚΟΠΟΥΛΟΥ
Αν ποτέ βρεθείς
στης σιωπής τα μεγάλα διαστήματα,
τότε που τα μάτια γεμίζουν με κύματα.
Περίμενε.
Μετά τον δυτικό άνεμο
θα έλθει στον επόμενο γύρο,
μια μικρή σγουρή γοργόνα
ελπίζοντας
πως έχεις βράγχια κι εσύ.
*
ΝΙΚΟΣ ΦΩΚΑΣ
Νοσοκόμα
Στραμμένος προς εμένα σαν τηλεπαρουσιαστής,
μιλούσες και σαν τέτοιος επιμένοντας
σε κάποιο σκάνδαλο απ’ τα τελευταία, σε συνδυασμό
και με την άνοδο ή την πτώση – δεν θυμάμαι -
των επιτοκίων,
όταν πάνω απ’ τον ώμο σου είδα να περνούν στο βάθος
της σκηνής -
σαν σ’ ένα ατομικό μου ορίζοντα,
παρόμοια με κροταφική παράσταση σε αρχαίο αγγείο,
και τόσο βιαστικά που μόλις να το αντιληφθώ
κάτω από διαφορετικό ουρανό, καθώς κοβόταν ο δι-
κός μας
χρόνια πιο πίσω απ’ το κεφάλι σου
απότομα, θυμίζοντας μεταπολεμικές εικαστικές τε-
χνοτροπίες κολλάζ –
είδα λοιπόν δυο πρόσωπα αρχετυπικά απ’ τα νειάτα
μου
(όχι επομένως κι απ’ τους δυο μας αναγνωρίσιμα)
μια νοσοκόμα του πολέμου κι ένα αιμόφυρτο
στρατιώτη (από τα πρόσω;) που τραβούσε από
το χέρι.
Έμοιαζε με ηρωίδα τραγωδίας καθώς τον έσερνε
σε μια δραματική φυγή
έχοντας ανοιχτό το στόμα από τη φρίκη - απ’ όπου
αν ήμασταν κοντύτερα θ’ ακούγαμε ίσως: Οίμοι,
Οίμοι!
Άραγε τον τραβούσε απ’ τη φωτιά της μάχης ή απ’
το φως
της ίδιας μου συνείδησης έτσι που βρέθηκαν
μέσα του ακάλυπτοι κι εστιασμένοι;
Ή μήπως απ’ τη βίαιη έκθεση στους τωρινούς και-
ρούς;
Θα σου ’χα πει, διακόπτοντάς σε, να γυρίσεις και να δεις
αλλά το βρήκα τόσο μάταιο.
Εξάλλου στιγμιαίο το θέαμα είχε περάσει κιόλας απ’
εμπρός μου:
Μπορεί μια εμφάνιση προορισμένη απλώς
για μένα όχι για σένα ή άλλον κανένα.
Υπόμνηση για κάτι που, βίωμα καθολικό κι ενωτικό
κάποια εποχή,
γίνηκε με τα χρόνια επώδυνο προσωπικό
σαν μια παρωχημένη οικογενειακή μου υπόθεση.
(1996)
__________
Τα ποιήματα της Ανθολογίας Τριών Ήχων απαγγέλλονται στην ενότητα "Μ' ένα Ραδιόφωνο, Μουσική ή και Ποίηση", όπου υπάρχει και video μουσικής.
Byron, George-Gordon, Λόρδος Βύρωνας, Αγγλία 22 Γενάρη 1788- Μεσολόγγι 19 Απρίλη 1824
Memoranda
«Τι είναι η Ποίηση; Η αίσθηση ενός προηγούμενου κόσμου και του Μέλλοντος».
Lord Byron
Αναζητούνται βαθύτατα ιδεολόγοι «τυχοδιώκτες». Που περιφρονούν τη ζωή τους για τα ίδια ιδανικά. Αν είναι και ποιητές, ακόμα καλύτερα.
Αυτός ο «τυχοδιώκτης», κατά ορισμένους, ποιητής στην ουσία «αυτοκτόνησε» στην Ελλάδα επιδιώκοντας μαζί με τ’ άλλα να μονιάσει τους Έλληνες. «Προσπαθώ. Θα δω τι θα κάνω μ’ αυτό» είχε πει. Το Φλεβάρη του 1824 άρρωστος πλέον, δυο μήνες πριν πεθάνει, αρνήθηκε να εγκαταλείψει το Μεσολόγγι για να σωθεί. «Αλλά μονάχα με την ηρωική αυτή πράξη εξασφάλισε την απελευθέρωση της Ελλάδας…Αν τον Φεβρουάριο του 1824 παρατούσε την Ελληνική υπόθεση, είμαι βέβαιος πως δεν θα υπήρχε Ναυαρίνο», έγραψε ο Νίκολσον. Ίσως ο Byron να διέθετε και μια διαίσθηση.
Το όραμά του δεν ήταν «Ελληνικό» αλλά Παγκόσμιο. « Θέλω να πολεμήσω τουλάχιστο με λόγια και αν ευτυχήσω και με έργα όλους όσους καταπολεμούν τη σκέψη,…ενάντια στους τυράννους». Αλλά στην Ελλάδα επέστρεφε, γιατί αναγνώριζε πως η Ελλάδα ήταν η σκέψη και η ρίζα.
«……………………………………………….
Είναι η Ελλάδα! Είναι νεκρή, ψυχρή είναι τώρα.
Νεκρή, αλλά ωραία. Ψυχρή, τερπνή ωστόσο ακόμη.
Φρίττεις, όταν σημεία ζωής δεν συναντάς. Ωστόσο
υπάρχουν και νεκροί, που διατηρούν του κάλλους των τα ίχνη
και όταν ακόμη από το σώμα τους έχει φυγαδευθεί η ψυχή τους.
………………………………………………………
Μητέρα των μεγάλων των ανδρών, θνητών ενδόξων χώρα!
Απ’ τα βουνά ως κάτω στις κοιλάδες σου ήσουν
της Ελευθερίας ο πρόμαχος. Μιας δόξας άφθαστης μνημείο!
Των ημιθέων είσαι η νεκροθήκη. Κι ας μην υπάρχουν πλέον
παρά τα λείψανα, λείψανα απ’ την, άλλοτε, ζωή σου.
Εμπρός σκλάβε δειλέ, των αλυσίδων φίλε!
Λέγε: Δεν είναι αυτές οι αρχαίες οι Θερμοπύλες,
το κύμα αυτό το γαλανό, που τις ακτές του βρέχει
δεν είναι το πανάρχαιο; Γόνε γενναίων προπατόρων
λέγε: Ποιος είναι αυτός ο σκόπελος, ποιος είναι αυτός ο βράχος;
Είναι ο σκόπελος της Σαλαμίνας ο όρμος είναι!
Εμπρός στη μάχη! Αυτή τη γη με το άφθιτο το κλέος
ελευθερώστε την! Στην τέφρα των προγόνων,
ιδού, σπινθήρες! Ηφαίστεια στα στήθη σας ας γίνουν!
Ο φιλόπατρις στην ένδοξη τη μάχη αν πέσει, το όνομά του
θα παραμείνει: φόβητρο και τρόμος των τυράννων.
Και δόξα για τα τέκνα του λαμπρή και ζώπυρο κι ελπίδα,
ώστε να προτιμούν το θάνατο απ’ την αισχρή δουλεία.
(The Giarur, Ο Γκιαούρ, 1813, απόσπασμα)
*
-«Όσο μεγαλύτερη η ισότητα, τόσο πιο δίκαια διανέμεται η δυστυχία και γίνεται ελαφρότερη αφού μοιράζεται σε τόσους πολλούς – ως εκ τούτου. Δημοκρατία!…)
-«Θα πρέπει να λυπάμαι που οι υποθέσεις μου πάνε καλά, τη στιγμή που αυτές των εθνών βρίσκονται σε κίνδυνο…Θεέ, δώσε σε όλους μας καλύτερους καιρούς ή περισσότερη φιλοσοφία!…»
-«Σκέφθηκα τη θέση των γυναικών στην Αρχαία Ελλάδα – αρκετά άνετη. Η τωρινή είναι κατάλοιπο της βαρβαρότητας των ιπποτικών και φεουδαρχικών χρόνων – προσποιητή και αφύσικη…»…
διαβάζουμε σε «στιγμές» απ’ τα ημερολόγιά του.
Αλλά και σε πολλά – ιδίως στα μεγάλα σε έκταση – έργα του («Λάρας», «Η πολιορκία της Κορίνθου», «Ο φυλακισμένος του Σιγιόν», «Γκιαούρ» κ.ά.) η αντίθεσή του στην αθλιότητα, την καταπίεση, την υποδούλωση και την ανισότητα επανέρχεται και είναι σαφής.
*
Με μια θαρραλέα σάτιρα ( “English Bards and Scotch Reviewers”, Άγγλοι Ποιητές και Σκώτοι επικριτές, 1809) χλεύασε τους κριτικούς και τους ποιητές της εποχής του για την απεμπόληση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης, με τις οποίες μεγάλωσε, και την υποταγή τους στους ισχυρούς για να μη χάσουν την προβολή και τα συμφέροντά τους.
«Αξιοθρήνητη απώλεια χρόνου και ψυχραιμίας» γράφει για τα καθημερινά πάρτι τού μισού Λονδίνου. «Τίποτα δεν δίνεις και τίποτα δεν παίρνεις – κουβέντα χωρίς ιδέες. Αλλά θα πάω; Θα πάω. Για να τιμωρήσω τον εαυτό μου που δεν έχει σκοπό».
Κι αυτός ο «χωρίς σκοπό» θυελλώδης, ανυπότακτος, παράφορος και υπερβολικά ευαίσθητος ποιητής, πάντα ανήσυχος και μελαγχολικός, που «δε μετάνιωσε ποτέ για τα ανόσια αμαρτήματά του και στέναζε συνέχεια», έγραφε ταυτόχρονα – εγκαταλείποντας ξαφνικά τις παρέες του με τις κυρίες – τα γεμάτα ελευθερία ποιήματά του, «νοσταλγώντας την παρέα του λυχναριού του και την τελείως αναστατωμένη και αναποδογυρισμένη βιβλιοθήκη του».
*
Σχεδόν σε ό,τι έγραφε, την Ελλάδα ονειρευόταν και – με πάθος – επέστρεφε.
Ίσως στην κρύπτη του Χάκναλ Τόρκαν, κοντά στο Νότιγχαμ, όπου κοιμάται - παρά την επιθυμία του να μην επιστρέψει πλέον στην Αγγλία απ’ την οποία έφυγε οριστικά τον Απρίλη του 1816 - να τον σκιάζουν ακόμα τα όνειρα που δεν πρόλαβε να δει ολόφωτα. Οι Έλληνες ήθελαν να τον θάψουν πάνω στην Ακρόπολη.
«Πίσω απ’ τα όρη του Μοριά, περιντυμένος με πορφύρα,
ο ήλιος κατεβαίνει αργά. Οδεύει προς τη Δύση.
Όχι! Το φως του δεν είναι ωχρό, θαμπό, καθώς στις χώρες
του Βορρά. Είναι διάφανο, λαμπρό. Καθώς κατηφορίζει
ήρεμος, πράος για να χαθεί στον πόντο πέρα,
τις κεφαλές των ελαφρών κυμάτων θα χρυσώσει.
Την Ύδρα αποχαιρετά, της Αίγινας το βράχο.
Το τελευταίο του χαμόγελο ο θεός του Ωραίου επιφυλάσσει
γι’ αυτήν την ένδοξη, την προσφιλή του χώρα,
έστω κι αν αυτή θυσίες δεν του προσφέρει τώρα πλέον.
Και ιδού: οι σκιές των εράσμιων γύρω λόφων
φιλούν τον ήρεμο τον κόλπο σου, ω δοξασμένη Σαλαμίνα!
(“The Corsair”, Ο Πειρατής, 1814, απόσπασμα )
*
«Τι παράξενο πράγμα η ζωή και ο άνθρωπος!», σχολιάζει. «Αν εμφανιζόμουν στην πόρτα του σπιτιού που μένει τώρα η κόρη μου, θα μου την έκλειναν κατάμουτρα, εκτός (και δεν είναι απίθανο) αν έριχνα κάτω τον θυρωρό, κι αν πήγαινα την ίδια χρονιά (πιθανόν και τώρα) στο Drontheim (το μακρινότερο χωριό της Νορβηγίας) ή στο Holstein, θα με υποδέχονταν με ανοιχτές αγκάλες».
Και, παρά τη φήμη του, σχεδόν σε ό,τι έγραφε, την Ελλάδα ονειρευόταν και επέστρεφε…
«Μούσα, που στην Ελλάδα πίστευαν ότι ουράνιο
ήταν το γένος σου, Μούσα, πλασμένη απ’ του ραψωδού τον οίστρο…»
*
Παρόλο που, «περισσότερο απρόσεχτος απ’ όσο θα έπρεπε να είναι ένας μεγάλος ποιητής, δεν έγραψε ποτέ του με το συνδυασμό πνεύματος και τέχνης…» - κι αυτό είναι αλήθεια - ο Γκαίτε, που παρακολουθούσε την πορεία του με αγάπη, τον χαρακτήρισε «το φωτεινότερο πνεύμα του αιώνα του». Κάτω από άλλες συνήθειες ζωής ο Byron θα μπορούσε να είναι ένας – από όλους πλέον αποδεκτός – πραγματικά μεγάλος ποιητής.
Και, το γήινο, τέλος:
«…Χθες (την 16η Φεβρουαρίου 1824) τοποθέτησαν βδέλλες στους κροτάφους μου…αλλά με πυρετό ακόμα και διάφορα άλλα συμπτώματα. Παρουσίασα μεγάλη αιμορραγία και δυσκολεύτηκαν να σταματήσουν το αίμα…Αυτό το πέτυχαν γύρω στις 11 το βράδυ… Αλλά με διακόπτει η αναφορά μιας ομάδας που επέστρεψε από την ανίχνευση ενός Τούρκικου πολεμικού που μόλις αγκυροβόλησε στην ακτή, και θα του επιτεθούμε μόλις μπορέσουμε να στρέψουμε μερικά κανόνια εναντίον του. Θ’ ακούσω τι λέει ο Parry σχετικά. Νάτος που έρχεται…».
«Θέλω να κοιμηθώ», είπε στις 19 Απρίλη 1824. Και «κοιμήθηκε». Σε ηλικία που κοιμήθηκαν και άλλοι Byron.
To 1969, τόσο αργά, αναγράφηκε το όνομά του στη «Γωνιά των Ποιητών» στο Γουεστμίνστερ. Έστω…
*
Το Μεσολόγγι, τόπος της θυσίας και της δόξας του, είναι πάντα παρόν και για τα δυο. Στη σημερινή όμορφη και ήρεμη πόλη υπάρχει η ΒΥΡΩΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΙΕΡΑΣ ΠΟΛΕΩΣ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ (μια απ' τις πολλές σ' ολόκληρο τον κόσμο), σαν Διεθνές Κέντρο Έρευνας και Μελέτης για τον Λόρδο Βύρωνα και τον Φιλελληνισμό, προς την οποία εκφράζω τις ευχαριστίες μου για τη συνεργασία.
www.messolonghibyronsociety.gr
Γιώργος Τσακιράκης
_____
σημείωση: το χειρόγραφο είναι γράμμα προς την κόρη του.
Μάρκου Αντωνίου-Φωσκόλου ( Ηράκλειο 1597 – 1662, πιθανό βενετικής καταγωγής)
«Φορτουνάτος», κωμωδία ( σε πρόλογο, πέντε πράξεις, τέσσερα ιντερμέδια ), αποσπάσματα
Υπόθεση: Ο Φορτουνάτος είναι ερωτευμένος με την Πετρονέλα αλλά ο θετός πατέρας του, ο έμπορος Γιαννούτσος, δεν θέλει αυτόν τον γάμο πριν πληροφορηθεί ποιοι είναι οι πραγματικοί γονείς του παιδιού (Φορτουνάτου). Από την άλλη μεριά η χήρα Μηλιά μητέρα της Πετρονέλας, επιθυμεί να παντρέψει την κόρη της με το γέρο αλλά πλούσιο γιατρό Λούρα. Τότε ο Φορτουνάτος παρακαλεί το φίλο του Θεόδωρο να τον βοηθήσει. Τον Θόδωρο παρακαλεί-να βρει μια κατάλληλη νύφη- και ο Γιαννούτσος, ο οποίος αποφασίζει να μην αναβάλει άλλο το γάμο του θετού γιου του. Από την προξενήτρα Πετρού ο Θόδωρος μαθαίνει ότι ο Λούρας είχε έναν γιο που του τον πήρανε οι πειρατές πριν από 16 χρόνια…Στο τέλος αποδεικνύεται ότι ο Φορτουνάτος είναι παιδί του Λούρα. Ο Λούρας δίνει την ευχή του και οι ερωτευμένοι κάνουν το γάμο τους.
Πράξη Πρώτη
Σκηνή Δεύτερη
(ο γιατρός γέρο-Λούρας εξομολογείται στον δούλο του Μποζίκη τον έρωτά του προς την όμορφη Πετρονέλα)
Λούρας
Τόσα στο νου πολλά βαθιά τούτη την έγνοιαν έχω
Απού άλλο πράμα δε θωρώ μηδ’ άλλο δεν ξετρέχω.
Τσι βίζιτες ερνήθηκα και όλες τσι κούρες τς άλλες
Που κράτουν εις τα χέρια μου, μικρές και τσι μεγάλες,
Κι όλος στον πόθο εδόθηκα τέτοιας λοής, να ζήσω,
Οπού φοβούμαι φέρνει με σ’ ώρα να ξετρουμίσω.
Δεν ημπορώ να κοιμηθώ, μα οληνυχτίς λογιάζω,
Γυρίζω, θέτω, γέρνομαι, και μόνο αναστενάζω.
Τς ώρες μετρώ και δε θωρώ πότες να ξημερώση.
Μποζίκη!
Μποζίκης
Ίντα με θες καλέ; Λογιάζω πως εβγήκες
Απού το νου σου ολότελα. Στο σπίτι δε μ’ αφήκες
Ν’ ακροσταθώ μηδεγουλιάς, απού ’χα ορδινιασμένες
Σε μια μουρχούτα και όμορφα με το τυρί αρτυμένες
Και με περίσσα ζαφορά καμπόσες μακαρούνες,
Που μου ’πομείναν οψαργάς, άλλο παρά μπουρντούνες.
Κι ήστεκα και αναλείχουμου, κι ήθελα ν’ αρχινίσω
Να τη φκαιρέσω, μ’ αληθώς πρίχου τσι γεματίσω
Ήβγαλες γέρο δαίμονα μόνο με τσι φωνές σου
Σύναυγα κι ολονήστικος να τρέχω στσι δουλειές σου.
…………………………………………………….
Λούρας
Μωρέ συ, κακομοίρη,
Γρίκα μου να σου δηγηθώ.
Μποζίκης
………………………………………………………..
Εγώ ’λεγα κι εγύρεψες, απού ’σαι γεροντάκι,
Πρι δώσεις όξω του σπιτιού, να πιάσεις κουλουράκι,
Κι ένα ποτήρι με ρακή γη με κρασί μοσκάτο
Γλυκύ να πιης, κι εσύ, λωλέ, γδυμνός και ξεζωνάτος
Ήδωκες όξω του σπιτιού σα να ’σουν αφορμάρης,
Και χίλια μύρια τσάτσαλα και σάλια ροζονάρεις.
Λούρας
Πολλά μου αποδιαντράπηκες, και βλέπεσε, καημένε,
Άνοστε, αδούλη και φαγά και χοίρε βρωμεσμένε,
Μηδέ σου δώσω τσι ξυλιές κείνες που σου τοκάρου,
Και το πετσί σου γνάψω το σα να ’τονε γαϊδάρου.
…………………………………………………..
Γρίκησε τώρα το λοιπό, και ασ’ τα τα σάλια αυτάνα.
……………………………………………………
Μποζίκης
Όριζε, αφέντη μου, όριζε το θέλεις από μένα.
Λούρας
Γνωρίζεις την κερα-Πετρού, εκείνη την ξοξίνα
Που την παρανομιάζουσι και λεν τηνε Ντροντίνα;
Μποζίκης
Γνωρίζω τη πολλά καλά. Έδε ρουφιάνα απού ’ναι.
Χίλιοι δαιμόνοι τσ’ κλουθού και οπίσω την κρατούνε.
……………………………………………………..
Πράξη Δεύτερη
Σκηνή Δεύτερη
(ο Φορτουνάτος παρακαλεί το φίλο του Θόδωρο να τον βοηθήσει να κατακτήσει την Πετρονέλα)
……………………………………………………..
Θόδωρος
Κι ογιά ίντα, φίλε; Σώπασε, και τάσσω σου να κάμω
Με κάθα μόδο γλήγορα να κάμετε το γάμο.
Φορτουνάτος
Τούτο περίσσα το ’ξευρα κι εγώ, αν το ριζικό μου,
Δεν είχεν είστε αμπόδιστρο στον πόθο το δικό μου.
Θόδωρος
Και τι ’ναι αυτό τ’ αμπόδιστρο;
Φορτουνάτος
Απείς κι αρχίνισά σου
Και ως μπιστεμένου φίλου μου τώρα διηγήθηκά σου,
Πρεπό ’ναι και τ’ αμπόδιστρο να σου το μολοήσω,
Για να με κλάψεις το φτωχό σ’ έτοιο καημό περίσσο.
Αφέντης μου είν’ τ’ αμπόδιστρο, γιατί δε θα μ’ αφήση,
Λέγει, ποτέ να παντρευτώ, ώστε να μη γνωρίση
Τον κύρην απού μ’ έσπειρε ποιος είναι, και από πού ’μαι×
Κι εγώ πως παίρνω θάνατο πρωτύτερα φοβούμαι.
Θόδωρος
Ίντα δεν έναι κύρης σου ετούτος; Αμ’ ίντα σου ’ναι;
Και πούρι όλοι για φυσικό παιδίν του σε κρατούνε.
………………………………………………..
Θόδωρος
…………………………………………………
Μα πε μου, ξεύρει κιαουλιάς τούτη η αγαφτική σου
Το πως ποθείς για λόγου τση, κι είναι στην όρεξή σου;
Φορτουνάτος
Κατέχει το και ξεύρει το, και αν ήστεκε από κείνη
Απόψε ευρισκομέστανε συντροφιαστοί στην κλίνη.
Μα ήκουσα πως η μάνα τση χτάσσεται να γυρέψη
Με διχωστάς παραθεσμιά κιαμιά να την παντρέψη,
Και του ντοτόρε λέσινε του Λούρα θα τη δώση×
Και τούτη η πρίκα στέκεται, φίλε, να με σκοτώση.
……………………………………………….
Πράξη Τρίτη
Σκηνή Πέμπτη
(συνάντηση Φορτουνάτου και Πετρονέλας και αμοιβαίες διαβεβαιώσεις για την αγάπη τους)
Φορτουνάτος
………………………………………………….
(τότες τηνε φιλεί)
………………………………………………….
Μα πέ μου, Πετρονέλα μου, πώς θες να τα αποσάσης
Ετούτα με τη μάνα σου, και να τήνε ξεγνοιάσης;
Απού γιατί ’ναι έτσι ακριβή και ράσσει στο τορνέσι
Μονάχας με το γέρο αυτό πάσκει να σε μπερδέση.
Πετρονέλα
Ό,τι κι αν πάσκη, εύκαιρα τα πάσκει, και ασ’ τη πούρι,
Και δεν του μέλλει, τάσσω σου, του γέρο το κουλούρι.
……………………………………………………….
Μα ας έμπω μέσα, η μάνα μου μη λάχη να προβάλη
Και δη πως είμαι όξω εδεπά, να με μαλώση πάλι.
…………………………………………………..
Φορτουνάτος
Τώρα, όντε θέλη ο θάνατος να πάρη τη ζωή μου,
Θαραπαημένος βρίσκομαι, πειδή και η ποθητή μου
Είδα κι εγνώρισα καλά πως μόχει μέγα πόθο,
Και τσι δροσές και τσι χαρές όλες του κόσμου γνώθω.
……………………………………………………….
_____
Ο «Φορτουνάτος» γράφτηκε γύρω στο 1665 στο πολιορκούμενο από τους Τούρκους Κάστρο του Ηρακλείου και είναι η τρίτη απ’ τις κωμωδίες της ακμής της δραματικής ποίησης του Κρητικού Θεάτρου (1590-1669) στο λατινοκρατούμενο Ελληνισμό. Οι άλλες δύο, τις οποίες μάλλον γνώριζε ο Φώσκολος - όπως και την τραγωδία «Ερωφίλη», το ποιμενικό δράμα «Πανώρια» ή «Γύπαρις» του Γεωργίου Χορτάτση, ίσως και τον «Ερωτόκριτο» του Βιτσέντζου Κορνάρου - είναι ο «Κατζούρμπος» του Χορτάτση και ο «Στάθης» πιθανό του ίδιου.
Οι τρεις κωμωδίες παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες μεταξύ τους, ενώ ο «Φορτουνάτος» έχει ομοιότητες και με την κωμωδία «Il furto» του Ιταλού Francesco D’ Ambra, α΄ έκδοση 1560.
Αντίστοιχα, υπάρχουν και τρεις τραγωδίες της ίδιας εποχής. Η «Ερωφίλη», όπως αναφέρθηκε πριν, του Χορτάτση, η «Βασιλεύς ο Ροδολίνος», του Ιωάννη- Ανδρέα Τρωίλου και η «Ζήνων», Ανωνύμου.
Π. Δ. Μαστροδημήτρης, Alfred L.Vincent (άγγλος νεοελληνιστής ο οποίος έκανε αρχειακές έρευνες στη Βενετία)
_________
επισήμανση: Ο Μάρκος Αντώνιος - Φώσκολος δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με τον Hugo Foskolo (Ούγος Φώσκολος , Ζάκυνθος 1778-Αγγλία 1827), που έγραψε ποιητικά θεατρικά έργα και μυθιστορήματα
Άρτσιμπαλντ ΜακΛις
Τόπος ταφής στις ράγες του τρένου
Αχ! Αυτή η γη είναι βαριά πάνω στους ώμους μας:
Κανείς μας δε γεννήθηκε για να θαφτεί στη γη αυτή:
Είμαστε Νέγροι, Πορτογάλοι, Ουγγαρέζοι, Πολωνοί:
Γεννηθήκαμε βέβαια κάτω από άλλους ουρανούς:
Τώρα ενθάδε κείμεθα στους λιβαδότοπους του ποταμού:
Μέσα στις θημωνιές κάτω απ’ την πυκνή τη χλόη:
Αφουγκραζόμαστε τη γη και το ολοήμερο τρίξιμο των ακρίδων:
Είμαστε εμείς που βάλαμε τις ράγες πάνω σ’ αυτή τη γη
[από ωκεανό σε ωκεανό:
Είμαστε εμείς (αν το ξέρετε) που τις γραμμές περάσαμε
[της Γιούνιον Πασίφικ από τα βουνά
Φέρνοντάς τις μέχρι το Λάραμι βαρυφορτωμένες
Δεκαοχτώ μίλια πάνω σε γρανίτη αντίκλινο
Σαραντατρία πόδια κλίση στο κάθε μίλι και να κρατάν γερά:
Είμαστ’ εμείς που το πετύχαμε: άφταστοι στο είδος μας:
Είμαστ’ εμείς που σκάψαμε πηγάδια για κρύο νερό:
Είμαστ’ εμείς που χτίσαμε πασσάλους και αποβάθρες.
Ήταν όλοι οι ξένοι άντρες που ζούσαν στη χώρα αυτή:
Ήταν Σκωτσέζοι, Άγγλοι, Κινέζοι, Σκανδιναβοί, Αυστριακοί…
Αχ! Πόσο βαριά είν’ όλ’ αυτά κάτω απ’ τη γη:
Δεν ξενιτευτήκαμε γι’ αυτό – για να βρισκόμαστε εδώ
Ανώνυμοι κάτω από τις ράγες μέσα σε τομές πηλού:
Δεν είναι τίποτε καλό στον κόσμο που να μη μπορούν
[οι πλούσιοι να τ’ αγοράσουν:
Το κάθε τι κολλάει στο λίπος του χρυσού –
Ακόμα και μια ήπειρος – ακόμα κι ένας καινούριος ουρανός!
Μη μας λυπάστε για την ξένη χλόη που μας σκεπάζει:
Τοποθετήσαμε το ατσάλι πάνω στην πέτρα τούτων των βουνών:
Τις θέσεις των τάφων μας τις δείχνουν τα τηλεγραφόξυλα!
Δεν ξενιτευτήκαμε για να’ μαστε βαθιά στη γη
Και τρένα να περνούν επάνω μας εδώ στις άνυδρες κοιλάδες…
απόδοση, Ανδρέας Σ. Ιωάννου
Σιμωνίδης ο Κείος, Κέω (Τζια) 557/6-469 π.Χ., Συρακούσες
«Η ζωγραφική είναι σιωπηλή ποίηση και η ποίηση είναι ομιλούσα ζωγραφική» Σιμωνίδης
*
Η Δανάη στο πέλαγος
Η όμορφη Δανάη, κόρη του βασιλιά του Άργους Ακρίσιου, κλειδώνεται απ’ τον πατέρα της πίσω από μια βαριά μπρούντζινη πόρτα σε υπόγεια κατακόμβη, για να εμποδιστεί η επαφή της με οποιονδήποτε άντρα και να μην εκπληρωθεί έτσι ο χρησμός ότι ο γιος της Δανάης θα σκοτώσει τον παππού του. Ο Δίας, γοητευμένος, μπαίνει σαν χρυσή βροχή στην κατακόμβη απ’ τον φεγγίτη και καρπίζει τη Δανάη που γεννάει τον Περσέα. Ο Ακρίσιος δεν την πιστεύει και βάζει τη Δανάη σε μια ξύλινη κιβωτό (λάρνακα) μαζί με τον Περσέα για να χαθούν στη θάλασσα. Έξω απ’ τη Σέριφο τους σώζει ο ψαράς Δίκτυς, αδελφός του βασιλιά Πολυδέκτη ο οποίος ερωτεύεται τη Δανάη. Ο μύθος συνεχίζεται με τους κατοπινούς άθλους του Περσέα με τις Γραίες και τις Γοργόνες. Το κεφάλι της Μέδουσας-μιας απ’ τις τρεις Γοργόνες-το χαρίζει στη θεά Αθηνά που το τοποθετεί στο κέντρο της ασπίδας της. Ο Περσέας επιστρέφει στη Σέριφο και, μετά από ενδιάμεσες εξελίξεις, τελικά στο Άργος και σε ατύχημα σε αγώνες σκοτώνει τον παππού του. Δεν θέλησε τελικά γι’ αυτό να πάρει το θρόνο του Άργους και τον αντάλλαξε με την Τίρυνθα με τον Μεγαπένθη. Αργότερα ίδρυσε τις Μυκήνες.
Ας επιστρέψουμε όμως. Ας επιβιβαστούμε αόρατοι στη Λάρνακα, για να συγκινηθούμε απ’ τη μητέρα και το βρέφος διαβάζοντας το- μάλλον αποσπασματικό-χορικό άσμα του Σιμωνίδη, που τα τρία τμήματά του πιθανό μοιάζουν στροφή, αντιστροφή και επωδός. Ίσως ο μύθος γράφτηκε στη Θεσσαλία, ίσως και στην Αθήνα, όπου η Δανάη και ο Περσέας αγαπήθηκαν ιδιαίτερα, ιδίως στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα. Δεν πρόκειται για θρήνο. «Αυτού του είδους το πάθος…δεν συνδέεται μ’ αυτό το λογοτεχνικό είδος…Θα μπορούσε κάλλιστα να έχει γραφτεί για κάποιον Θεσσαλό ηγεμόνα – σαν τον προστάτη του Πίνδαρου – και, σ’ αυτή την περίπτωση, θα μπορούσε να προέρχεται σχεδόν από κάθε είδος χορικού άσματος που προοριζόταν να εκτελεστεί στην αυλή του** ». Γ. Τ.
ΌΤΕ ΛΆΡΝΑΚΙ
ΕΝ ΔΑΙΔΑΛΈΑ
ΆΝΕΜΌΣ ΤΕ ΜΈΜΗΝΕ ΠΝΈΩΝ,
ΚΙΝΗΘΕΊΣΑ ΔΈ ΛΊΜΝΑ
ΔΕΊΜΑ Τ ΈΡΕΙΠΕΝ ΠΑΡΕΙΑΊΣ
ΑΜΦΊ ΤΕ ΠΕΡΣΈΙ ΒΆΛΛΕ ΦΊΛΑΝ ΧΈΡΑ
ΕΊΠΈΝ Τ: Ώ ΤΈΚΟΣ, ΟΊΟΝ ΈΧΩ ΠΌΝΟΝ.
ΣΎ Δ ΑΩΤΕΊΣ, ΓΑΛΑΘΗΝΏ
Δ ΉΤΟΡΙ ΚΝΏΣΣΕΙΣ ΕΝ ΑΤΕΡΠΈΙ
ΔΟΎΡΑΤΙ ΧΑΛΚΕΟΓΌΜΦΩ
ΤΏΔΕ ΝΥΚΤΙΛΑΜΠΕΊ
ΚΥΑΝΈΩ ΓΝΌΦΩ ΤΑΘΕΊΣ.
ΆΛΜΑΝ Δ ΎΠΕΡΘΕΝ ΤΕΆΝ
ΚΟΜΆΝ ΒΑΘΕΊΑΝ ΠΑΡΙΌΝΤΟΣ
ΚΎΜΑΤΟΣ ΟΥΚ ΑΛΈΓΕΙΣ
ΟΥΔ ΑΝΈΜΟΥ ΦΘΌΓΓΟΝ
ΠΡΟΦΥΡΈΑ ΚΕΊΜΕΝΟΣ ΕΝ ΧΛΑΝΊΔΙ,
ΠΡΌΣΩΠΟΝ ΚΑΛΌΝ ΠΡΟΦΑΊΝΩΝ. ΕΙ ΔΈ ΤΟΙ
ΔΕΙΝΌΝ ΤΌ ΓΕ ΔΕΙΝΌΝ ΉΝ,
ΚΑΊ ΚΕΝ ΕΜΏΝ ΡΗΜΆΤΩΝ
ΛΕΠΤΌΝ ΥΠΕΊΧΕΣ ΟΎΑΣ.
ΚΈΛΟΜΑΙ Σ ΕΎΔΕ, ΒΡΈΦΟΣ,
ΕΥΔΈΤΩ ΔΈ ΠΌΝΤΟΣ, ΕΥΔΈ-
ΤΩ Δ ΆΜΕΤΡΟΝ ΚΑΚΌΝ.
ΜΕΤΑΒΟΥΛΊΑ ΔΈ ΤΙΣ ΦΑΝΕΊΗ,
ΖΕΥ ΠΆΤΕΡ, ΕΚ ΣΈΟ.
ΌΤΤΙ ΔΈ ΘΑΡΣΑΛΈΟΝ ΈΠΟΣ ΕΎΧΟΜΑΙ
Ή ΝΌΣΦΙ ΔΊΚΑΣ,
ΣΎΓΓΝΩΘΊ ΜΟΙ.
Αυτή, μέσα στην πλουμισμένη κασέλα,
με τον άνεμο να λυσσομανά έξω
και την ταραγμένη θάλασσα και το φόβο
να τη ρίχνουν κάτω – γέμισαν δάκρυα τα
μάγουλά της, αγκάλιασε με τα αγαπημένα
της χέρια τον Περσέα και του είπε:
«γιε μου, τι συμφορά με βρήκε,
κι εσύ γλυκοκοιμάσαι.
νύσταξε η μικρή καρδούλα σου κι έχεις
ξαπλώσει στην πικρή αυτή βάρκα,
τη στεριωμένη με χαλκό που λάμπει,
τούτη τη νύχτα, μες στο βαθυγάλαζο σκοτάδι.
Τυλιγμένος στον πορφυρό μανδύα σου,
που αφήνει να φανεί μόνο το αγαπημένο πρόσωπό σου,
δεν νοιάζεσαι για τη βαθιά αρμύρα του κύματος
ούτε για τον άνεμο που σφυρίζει πάνω
απ’ το κεφάλι σου. Αν μπορούσες να νιώσεις
τι θα πει τρόμος, θα ’στρεφες το αυτάκι σου
με προσοχή στα λόγια μου.
Κοιμήσου, μωρό μου, σε παρακαλώ,
και μακάρι να κοιμηθεί και το πέλαγος,
να κοιμηθεί και το αμέτρητο κακό.
Κι εσύ, Δία πατέρα, φανέρωσε μιαν αλλαγή
στη βούλησή σου. Κι ας μου συχωρεθεί,
αν είναι τολμηρή ή άδικη η προσευχή μου αυτή.*
Αυτοί οι επάξια φημισμένοι στίχοι δείχνουν πόσο δικαιολογημένη ήταν η φήμη του Σιμωνίδη για την ποιότητα του πάθους του…Το καίριο σημείο της ιστορίας είναι η περίοδος αβεβαιότητας ανάμεσα στη βάναυση εκδίωξη της Δανάης από το Άργος και την άφιξή της στη Σέριφο με όλα τα επακόλουθα. Η αδρή αυτή ιστορία μετασχηματίζεται αριστοτεχνικά από το Σιμωνίδη, ο οποίος την τοποθετεί στο κέντρο της ανθρώπινης εμπειρίας, κατανοώντας βαθιά τη μητρική απελπισία. Η προσέγγισή του δεν είναι μόνο συγκινησιακή: ενεργοποιείται και η όραση…Δεν είναι καθόλου στατική η εικόνα που δίνει ο Σιμωνίδης…Υπάρχει μια ψυχολογική, δραματική εξέλιξη στο λόγο της Δανάης…Ο Σιμωνίδης αποκαλύπτει την άρτια αφηγηματική του τέχνη, καθώς αλλάζει τον τόνο παρακολουθώντας τις αλλαγές της δράσης κατά την πορεία της αφήγησης.**
_____
Προσευχή στις Μοίρες
Ανάμεσα στα παραθέματα της Ανθολογίας του Στοβαίου που αναφέρονται στη μοίρα και στην κοσμική τάξη συγκαταλέγονται τρία συνεχόμενα χωρία που τα χειρόγραφά μας τα αποδίδουν στον «Πηλέα» του Ευριπίδη και στη «Φαίδρα» του Σοφοκλή. Ο Wilamowitz ωστόσο και ο Nauck διείδαν ότι τα τρία μαζί απαρτίζουν ένα συνεχές κείμενο και ότι ο συγγραφέας τους δεν έχει καμιά σχέση με τον Ευριπίδη ή τον Σοφοκλή για λόγους που σχετίζονται με την τεχνική του μέτρου, με το γεγονός ότι απουσιάζει από αυτό οτιδήποτε θα θύμιζε σκηνή ή δράμα και το ύφος, σαν πρόσθετο επιχείρημα. Όλα αυτά- και όχι μόνο- συνηγορούν υπέρ της πατρότητας του Σιμωνίδη, που διαλέγει το λεξιλόγιό του με κομψή ακρίβεια και το προσαρμόζει στην κατάσταση απολύτως, καθώς και με τον τρόπο που ο Σιμωνίδης ζωντανεύει τις αόρατες δυνάμεις, στολίζοντάς τες με παραστατικά επίθετα, όταν αποκαλεί τις Μούσες «καλλικόμους» ή τη Μαία «ουρείαν ελικοφλέβαρον» ή τις πλειάδες «ιοπλοκάμους». Η απλότητα αυτής της τέχνης συνίσταται στην προτίμηση προς τη λιτή, γεμάτη νόημα λέξη και στην αποφυγή της περιφραστικής ή υπαινικτικής διατύπωσης. Κάτι ανάλογο βρίσκουμε στο Βακχυλίδη, όχι όμως στην ίδια κλίμακα ούτε με την ίδια ακριβώς αποτελεσματικότητα.
Πρόκειται για ένα κείμενο με σαφή τα χαρακτηριστικά της προσευχής (παιάνας ή ύμνος) στις Μοίρες, που προϋποθέτει την ύπαρξη κάποιας λατρείας σ’ αυτές, στη διάρκεια της οποίας θα εκτελούνταν. Τέτοιες λατρείες δεν ήταν διόλου ασυνήθιστες. Οι Μοίρες διέθεταν δικούς τους ναούς στην Κόρινθο και στη Θήβα. Αυτό όμως που πραγματικά εκπλήσσει είναι το γεγονός ότι η επίκληση γίνεται στις Μοίρες και όχι στους μεγάλους θεούς, οι οποίοι είναι συνήθως οι προστάτες των πόλεων…
Ολόκληρο το κομμάτι μοιράζεται σε δυο προτάσεις: στη μια προσφωνούνται οι Μοίρες στην τρομακτική τους μεγαλοπρέπεια, και στη δεύτερη…οι ίδιες οι Μοίρες καθικετεύονται να στείλουν τις Ώρες στη δύσμοιρη πόλη για την οποία μιλά ο ποιητής.**
ΚΛΎΤΕ, ΜΟΊΡΑΙ, ΔΙΌΣ ΑΊ ΤΕ ΠΑΡΆ ΘΡΌΝΟΝ ΑΓΧΟΤΆΤΩ ΘΕΏΝ
ΕΖΌΜΕΝΑΙ ΠΕΡΙΏΣΙ ΆΦΥΚΤΆ ΤΕ ΜΉΔΕΑ
ΠΑΝΤΟΔΑΠΆΝ ΒΟΥΛΆΝ ΑΔΑΜΑΝΤΊΝΑΙΣΙΝ ΥΦΑΊΝΕΤΕ ΚΕΡΚΊΣΙΝ,
ΑΊΣΑ ΚΑΙ ΚΛΩΘΏ ΛΆΧΕΣΙΣ Τ ΕΥΏΛΕΝΟΙ
ΝΥΚΤΌΣ ΚΌΡΑΙ, ΕΥΧΟΜΈΝΩΝ ΕΠΑΚΟΎΣΑΤ, ΟΥΡΆΝΙΑΙ ΧΘΌΝΙΑΊ ΤΕ
ΔΑΊΜΟΝΕΣ Ώ ΠΑΝΔΕΊΜΑΤΟΙ,
ΠΈΜΠΕΤ ΆΜΜΙΝ ΡΟΔΌΚΟΛΠΟΝ
ΕΥΝΟΜΊΑΝ ΛΙΠΑΡΟΘΡΌΝΟΥΣ Τ ΑΔΕΛΦΑΣ, ΔΊΚΑΝ
ΚΑΙ ΣΤΕΦΑΝΗΦΌΡΟΝ ΕΙΡΉΝΑΝ, ΠΌΛΙΝ ΤΕ ΤΆΝΔΕ ΒΑΡΥΦΡΌΝΟΝ
ΛΕΛΆΘΟΙΤΕ ΣΥΝΤΥΧΙΆΝ.
Ακούστε, Μοίρες, που κάθεστε κοντά στους θεούς,
πλάι στο θρόνο του Δία, και με τις διαμαντένιες σας σαϊτες
υφαίνετε μύριους άφευκτους δόλους για κάθε λογής βουλές,
Αίσα, Κλωθώ και Λάχεση, κόρες της Νύχτας
με τα όμορφα χέρια, ακούστε τις προσευχές μας,
τρομαχτικές θεότητες του ουρανού και της γής.
στείλτε μας την Ευνομία με τον ρόδινο κόρφο
και τις λαμπρόθρονες αδελφές της, τη Δίκη και
τη στεφανωμένη Ειρήνη, και βοηθήστε τούτη την πόλη
να λησμονήσει την κακή τύχη που της πιέζει το στήθος.*
*μετάφραση, Ι. Ν. Καζάζης
** C. M. Bowra
